De kracht van een kalm hoofd en luisteren
Wat wil dit zeggen?
Elk persoon, dus ook elk kind of jongere, heeft een raam waarbinnen die zich goed en in het hier en nu voelt. Je voelt je binnen dat raam veilig en rustig.
Wanneer je een vermoeden hebt van geweld, verwaarlozing en misbruik is het niet altijd gemakkelijk om je hoofd kalm te houden en goed te luisteren. Ook kinderen kunnen onrustig worden, kwaad of heel verdrietig. Op die momenten worden ze overspoeld door emoties en spanning.
Je kan enkel de kracht van het luisteren gebruiken wanneer jij en het kind/de jongere kalm of binnen het raampje zijn of ze terug binnen hun raampje zitten.
Het stressvenster
Iemand die binnen zijn raampje blijft, kan rustiger of actiever zijn. Hij of zij blijft zich bewust van zichzelf en de omgeving. Meestal zijn kinderen binnen hun raam, maar ze kunnen er ook uit geraken. Ken je het, dat je zo boos of verdrietig bent dat alles rond je verdwijnt? Kinderen of jongeren die veel meemaken, hebben een kleiner raam. Ze worden sneller heel boos of verdrietig of gaan juist dagdromen of keren in zichzelf. Op zo’n momenten kan je niet of moeilijk het gesprek aangaan.
Luister naar anderen die een niet-pluisgevoel hebben. Het gevoel kan bij de ene al sneller ontstaan dan bij de andere.
Neem je buikgevoel en het kind of de jongere ernstig.
Wanneer je kalm bent, heb je ruimte om te luisteren. Wanneer je luistert, creëer je ruimte voor het kind, de jongere. Door gewoonweg aan te geven: ‘Hey het is oké, ik zie jou, ik vind je belangrijk en ik wil naar je luisteren’, maak je al een wereld van verschil voor een kind/jongere.
Je neemt wat een kind of jongere denkt, voelt of doet serieus.
Wat kan je doen?
Kalm blijven
Voel je jezelf uit het raampje schieten, wacht dan even met luisteren tot je kalm bent.
Er zijn verschillende hulpmiddelen, zoals even naar buiten gaan, water drinken, relativeren, op je ademhaling letten, de 5-4-3-2-1 oefening.
Wat kan je beter vermijden?
Wees geen angsthaas
Wees voorzichtig om geen angsthaas te worden en je hoofd op hol te laten slaan. De angsthaas krijgt een beetje zicht over wat er gaande is en geraakt helemaal in paniek om verdere stappen te nemen, omdat die schrik heeft voor de verdere gevolgen.
“Gaan ze het kind wegnemen bij de ouders? Gaan de ouders mij beschuldigen en boos worden op mij? Gaat ingrijpen de situatie niet alleen maar erger maken?”
De angsthaas besluit dan maar om niets te doen.
Het is altijd beter wel te handelen en actie te ondernemen. Een kind wordt zelden weggehaald uit een thuissituatie. Indien je schrik hebt voor de reactie van de ouders, kan je altijd anoniem een melding doen bij een Vertrouwenscentrum Kindermishandeling of contact opnemen met 1712.
(Zie ook de kracht van het spreken en geweldloos communiceren).
Tools & Tips
5-4-3-2-1 oefening
Een concrete oefening om kalm te blijven, is de 5 4 3 2 1-oefening. Die kan je alleen doen of samen met het kind de jongere. (Indien het kind/jongere niet te ver buiten het raam is).
Adem diep in en uit, neem je tijd en:
- Noem 5 zaken die je ziet. (Ook links, rechts en achter je, kijk echt rond).
- Noem 4 zaken die je hoort.
- Noem 3 zaken die ruikt.
- Noem 2 zaken die voelt.
- Noem 1 zaak dat je proeft.
Deze oefening brengt je snel terug bij de realiteit en in het hier en nu! Nu kunnen jullie naar elkaar luisteren!
Luisteren met de 7 luistertips van Awel
Kies een rustig moment uit en maak bewust de keuze dat je jou ten volle op het verhaal van je gesprekspartner zal concentreren.
Komt een kind naar jou om iets te delen en is het op een druk moment? Zeg dan eerlijk dat je er nu geen tijd voor hebt en spreek direct een moment af wanneer het kind wel naar jou kan komen en wanneer je tijd hebt. Bijvoorbeeld na het middageten.
Door te knikken, ‘mhm’ te zeggen of korte opmerkingen te geven, laat je zien dat je mee bent met het verhaal en stimuleer je je gesprekspartner om verder te vertellen.
Het kind beseft dat je aandachtig luistert en voelt zich gehoord en gesteund.
Elke jongere of kind leert op een bepaalde manier met de situatie om te gaan. Luister zonder oordeel en beoordeel nooit een kind/jongere hoe die met een bepaalde situatie omgaat. De aanpak van het kind of jongere kan voor jou vreemd lijken, maar heeft voor dat kind/ die jongere wel al veel betekend. Probeer te begrijpen waarom een kind zich op een bepaalde manier uitdrukt zonder die te beoordelen.
Bij kinderen en jongeren spelen namelijk heel wat verschillende emoties bij geweld.
De pleger zal vaak een persoon zijn die het kind of de jongere ook vertrouwt en graag ziet. Het kind of de jongere zal zelf nog niet goed weten wat er precies aan de hand is en kent het woord mishandeling niet. Een kind zal eerder woorden als ruzie, pijn doen en geen eten krijgen in de mond nemen. Het blijft belangrijk om ook bij vermoedens van kindermishandeling een open en onbeoordeelde houding aan te houden.
Wanneer een kind bijvoorbeeld zegt, “mama en papa hebben ruzie”, mag je dit serieus nemen en verder luisteren. Onze reflex is om te denken: ‘iedereen heeft wel eens ruzie’. Is er geweld in een gezin tussen ouders gaat een kind nooit zeggen: ‘papa bedreigt mama dagelijks, stalkt haar en valt haar fysiek aan’. Voor een kind betekent dit ook ruzie.
Denk niet dat je de waarheid kent over wat je gesprekspartner voelt, maar wees er nieuwsgierig naar en stel vragen. Verlies je niet te veel in details, maar stel vragen over de kern van het verhaal.
Stel open vragen. Wie/wat/waar/wanneer. Vermijd waarom vragen. Dit geeft het kind het gevoel dat die meer had kunnen doen, terwijl het nooit de schuld is van het kind/de jongere dat die een verontrustte situatie meemaakt.
Wacht af en toe nadat het kind/de jongere iets gezegd heeft (zonder dat het onaangenaam lang duurt). Zo kan je beide nadenken over wat er al gezegd is en wat jullie nog willen en vertellen of vragen.
Er wordt ook vaak heel wat duidelijk in stiltes, in een blik of een gebaar. Luister ook naar de stilte.
Vat een stuk van het verhaal samen in jouw eigen woorden en vraag of je het goed begrepen hebt.
Er blijft vaak nog veel onuitgesproken of onduidelijk. Af en toe checken of je iets goed begrepen hebt, kan houvast bieden voor jezelf en het kind of de jongere. Dit maakt ook duidelijk dat je actief aan het luisteren bent en zo krijgt het kind/de jongere ook het gevoel dat je hem/haar/die echt wil begrijpen.
Luister lang genoeg voor je eventueel oplossingen aanreikt. Meestal willen we dat te snel doen, waardoor iemand zich niet begrepen voelt en in de verdediging gaat of afhaakt.
Je hoeft zeker niet altijd een oplossing aan te reiken. Je betekent al héél veel voor een kind wanneer je gewoon geluisterd hebt. (Zie verschillende valkuilen). Een kind of jongere heeft vertrouwen en veiligheid nodig van jou, daar hechten we veel belang aan.